Rozdział IV     Wschodnia mowa - dialekt lwowski

   Polski dialekt kresowy, mowa rodzinna starszego pokolenia, ulega obecnie zapomnieniu, ginie staje się historią. Starsi rozsiani po całej Polsce posługuję się jeszcze tę mową czując do niej wielki sentyment. Trzeba żeby ta historia była zapisana.

Podaję poniżej szereg zwrotów i wyrażeń używanych potocznie na terenie Buska, Lwowa i jego okolic.    Na wstępie 2 wyjątki wierszy zaczerpniętych z książki Z. Kurzowej " Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo wschodnich do 1939."

   O mowu rodzinna, o bałaku lwowski, dźwięczny jak harmonia, jak metal dzwunioncy, na bruku kamiennym mojij Łyczakowskij. Tu rozlewni wolny, to szwungiem pyndzoncy ... /W.Szolginia/

   Słuchać batiara - taż to koncert i w serce spływa miód i balsam. Gdy słyszysz, kiedy ktoś bałaka o mesztach, szóstkach i miglancach, Że ten pitolku szac chłopaka, że się telepie trambal na szynach, że chtoś w tremudce ręcznik trzyma, że ów trembulkę zjadł i ćmagi potem wysączył. /A.Chciuk/

a uo - A uo wyrwał si i ucik
bajtlować - zagadywać - Trza było ją zabajtlować, ży ty nie wisz
bajura - kałuża - Ta ty wlas prosto do bajury.
bałabuch - słodkie drożdżowe bułeczki - napiekła bałabuchów na przyjazd gości.
bałamkać - chwiać się - Troczki bałamkali mu po obu stronach spodni.
baniak -garnek metalowy, zwykle duży - Chto chce gułombka abu kiszki z baniaka wyciongnonć.
banta - grzęda dla kur - Kury już dawno na bantach śpią.
na świeżo - na nowo - A un zichir na świeżu plotki narobił.
naduć się - nadąsać się - Czegoś się tak naduła, naduł się jak paw.
najsamprzód - najpierw - Najsamprzód zamiesimy ciasto a potem, przygotujemy mak.
niezdały - do niczego - Jakiś jestem dziś niezdały.
nykać - wynykać - szukać - Co tam nykasz po kątach ? chodził i wynykał gdzie mama schowała cukier.
perepałki - utarczki, przeszkody - Takie mieli z tym swoim synem perepałki.
pokrzywiać - kogoś wyśmiewać - przedrzeźniać - Ona mi się pokrzywia.
potyrcze - człowiek niskiego wzrostu - Wychodzi ci takie potyrcze i bierze się do bicia.
putnia - wiadro - Weź putnię i przynieś wodę.
syromudry - przemądrzały - nie bądź taki syromudry.
szaragi - drewniana rama z kołkami - W przedpokoju stały szaragi.
szlompa - kobieta niechlujna, a także podejrzanych obyczajów - szmondzia.
szportnął się - potknął się - Zaszportał się w tych długich spodniach.
sztemp - wstyd - Józku, aliś ty mi wczora zrobił sztemp.
szturkać - trącać - Poszturknąłeś tego pana, przeproś, co się, szturchasz.
szturpak - nierozgarnięta dziewczyna - A to szturpak ciemny znów zbiła szklankę.
szwendać się - chodzić tu i tam - Wyjdź już na dwór, przestań mi się szwendać.
ścielić się - rozkładać pościel - pościeliłam ci idź już spać, nigdy nie zaścielisz łóżka.
ta - Ta to jeszczy nic, Ta un si sam pu sobi tegu ni spudziwał.Ta daj, ta niech si popatrzy.
taj - siadł sobi, taj zasnuł -
taki - mimo - Mówię mu nie rób, a un taki swoji, taki swoji.
tałapać się - chlapać się - masz całe spodnie obtałpane. Chłopcy tałapali się w wodzie.
tyrpać - potrząsać - zaczął go tyrpać, aby się zbudził.
wereta - płachta, ścierka, z grubego lnianego płótna. Przynieś siana w werecie.
zakryszka - jarzyna do zupy, włoszczyzna.
zawołoka - przybłęda, wywłoka - Zawołoka, nie wiadomo skąd przyszedł.
zdybał - zdybać się - spotkać się - Dobrze, ży ja ciebi zdybał.A o, zdybałam si z Franku.
zwurdzić się - /o mleko/ zwarzyło się - Umyj dobrze rynkę, bo si mliko zwurdzi.
żenić się - hałasować - Czego żenisz się tymi pokrywkami ?. Nie żeń mi się po kuchni.
robaczliwy pacierz - gderanie, upominanie. Ledwo weszłam do kuchni, już zaczoł swój robaczliwy pacierz.
swoją ścieżką - swoją drogą - To tyż swoju ścieżku fajny kawałyk.
szac chłopaka - fajny chłopak - Daj twój szary pysk, niech pocałuji.
chytro mudro - przebiegle - Oni tak chytro mudro pokombinowali i chcieli cały majątek zacharapczyć. bić się aż drańcie lecą
brać łachy pod pachy - iść sobie.
być blat - zgoda, spokój - Inu byś Maryni nie mówił co ja w złości nagadał, bądź blat.
być ciętym - być zagniewanym - Serwus, co ty taki cienty na mni?
dostać po kulach - zostać zbitym - Walerko po kulach dostał na Wolanach.
drzeć mordę - krzyczeć - Karolcia zaczęła drzeć mordę że jej kwiatki zdeptali.
mieć z kimś na pieńku - mieć do kogoś pretensję.
Co ty kuczki odprawiasz, że nic nie mówisz.
Ta ty szpagat połknął że mnie nie widzisz?
Jak cię zbiję to ruski miesiąc popamiętasz.
Wstała lewą nogę dzisiaj i od rana z każdym szuka szpargi.
Idę do kina - co ci nie recht.
Kupiła sobie kapelusz i podaje się na panią.
Joj, ta skąd ja mam wiedzieć!
Joj, joj, ta czemu ty mi nic nie mówił.
Szukam wszędzie i rozstąp się ziemio! nie ma
A na masz ży ja odraz na tu nie wpad.
bodział - oset - Już yś si czepił tego słóweczka jak ten bodziak.
brechać - kłamać - Co ja mam brechać, ży ja nie wim, jak ja wim.
chirus - pijak - Poszukał sy hebry, takich kuleżków makabundów chirusów.
czuć - słyszeć - Ta ja czuła, że on chodzi.
durnota - głupota - Lepi si ni obzywaj, jak masz durnoty zaiwaniać. Ta co si smiejisz durnowato?
facka - uderzenie, - lanie - Nabrał facki jak bidny do torby.
frajer - jakiś mężczyzna- Te dwa frajery przyszli znowuż, wiatru narubili, a taki ci pacałychi pukazywali.
furt - wciąż - Ja ni mogim tak furt kłamstwa mówić - Furt leji.
gudz - węzeł, supeł. -Zawiązał sznurówkę na dwa gudze.
hadra - niedobra, kłótliwa dziewczyna - A to hadra przeklęta tylko by się kłóciła.
handryczyć się - sprzeczać się - Matka z córką handryczyły się o jakieś pieniądze.
hrymać - głośno uderzać - Nie hrymaj tymi drzwiami.
kałapućkać - mieszać - bełtać - Kałapućka to mleko, a nie pije.
kałatać - stukać - Nie kałataj mi nad uchem. Pokałataj dziecku.
kaparzyć - źle robić - Zostaw te baniaki, tylko kaparzysz, nie myjesz.
kaparnica - zła gospodyni.
katulać - -toczyć coś okrągłego - Jendryk ci gu w zomb,a un si pukatulał na dół.
-z piosenki lwowskiej - Hulaj braci hulaj , gdy muzyczka gra równo si katulaj, Bóg ci zdrowi da!
kidać - rzucać - kidaj na dół, rękawicy z łapy skidam, wykin te rupiecie.
kociuba - przyrząd do wygartywania węgla z pieca piekarskiego.
kołotuszka - mątewka do mieszania potraw- Taka blundynka to inu tak o z wirchu mientka i anksamitna, a pu ślubi jak si dorwi kułutuszki abu kupystki - tu bedzisz widział.
konopadzić się - guzdrać się - Przestań się konopadzić, bo się spóźnisz.
meszty - półbuciki - Ali jak sy ubierym moi ubrani czarny i moi nowy żółty meszty.
Weźcie mi spud niegu, bij zabiji jegu! - co dechni to brechni.
Ta dzie to prawda! ta dzie to możliwe! Pójdziesz tam? Ta dzie.
To ty bidaku chory? Ta coś tyż !
Ta idź, ta daj mi spokój! Ta idź dzie to prawda.
Widziałym na własny moji oczy, jak sy szczeńścia pragny.
No ta pewnie! - oczywiście: Wzięłaś dość pieniędzy. Nu ta pewni !
Ne daj Boże z Iwana pana a z dziada gospodarza.
bodajś skisł! abyś spuchł jak nitka - smutna ci twarz - niech to dunder świśnie z taką robotą.
mieć zgryz - martwic się.
nabrać na ubranie - kupić materiał na ubranie.
Hast du gewidział ? czyś widział ?
Hojch mit di pientys - wysoko się ceni.
Daj ci Boże nuty! - niech ci będzie.
Reńka, noga, mózg na ściani, reszta bedzi na parkani.
trzy mili piszki za kawałek kiszki - gadaj do nij, a ona dzwoni.
jaki jichał,taki zdybał.
Z.Kurzowa "Polszczyzna Lwowa i kresów południowo wschodnich do roku 1939 str.126 - 228."

Powrót do strony głównej